(SKĐS)- Được
chế biến từ một loại cá sống, món ăn này được xem là đặc sản ở vùng Đông Bắc
Thái Lan, nhưng ẩn sau món ăn đó lại là nguy cơ gây bệnh ung thư gan.
Được chế biến từ một loại cá
sống, món ăn này được xem là đặc sản ở vùng Đông Bắc Thái Lan, nhưng ẩn sau món
ăn đó lại là nguy cơ gây bệnh ung thư gan. Hiện
thời, các bác sĩ đang tìm cách tuyên truyền cho người dân về nguy cơ mắc bệnh
tử thần từ món ăn khoái khẩu của họ.
Giáo dục
thế hệ trẻ về nguy cơ nhiễm sán lá gan do ăn cá sống.
Khoảng 1/3 dân số Thái Lan đang
sinh sống tại cao nguyên Isaan ở miền Đông Bắc, họ nổi tiếng bởi một nền văn
hóa ẩm thực giàu sáng tạo và rất cay. Những nơi có nhiều sông, hồ, người Isaan
lại sử dụng một thứ cá nhỏ mà họ đánh bắt được để chế biến nên món ăn có vị cay
gọi là Koi Plaa. Trước tiên, cá được bằm thật nhừ, rồi trộn với các loài rau
gia vị ở địa phương, nước cốt chanh và kiến đỏ (còn sống) và ăn tái. Món ăn này
rất phổ biến và được coi là đặc sản ở chốn này, song gần đây nó được phát hiện
là món ăn gây bệnh ung thư gan. Trong suốt hàng thập niên, một lượng dân cư
Isaan được xác nhận có tỷ lệ bệnh ung thư gan cao bất thường. Đặc biệt, tỷ lệ
nam giới mắc bệnh chiếm hơn một nửa trên tổng các dạng bệnh ung thư, so với
trung bình không đầy 10% bệnh ung thư của thế giới. Được biết, tỷ lệ bệnh nhân
mắc ung thư gan cao là do sự lây nhiễm từ một loại sán gan, một loại ký sinh
trùng, được tìm thấy trong cá khi loại cá này được chế biến để ăn sống. Và
những người ăn món gỏi này nghiễm nhiên bị nhiễm sán, từ đó mắc bệnh.
TS. Banchob Sripa tại Phòng Thí
nghiệm Nghiên cứu bệnh nhiệt đới của Đại học Khon Kaen (Isaan, Thái Lan) là
người chịu trách nhiệm chính cho công tác thay đổi hành vi ăn uống của người
dân. Trong công trình nghiên cứu về mối liên kết giữa bệnh ung thư gan và sán
lá gan trong suốt hơn 30 năm, ông Banchob đã phát hiện ra loài sán gan đã tạo
ra một thứ hóa chất làm kích thích phản ứng miễn dịch - gây viêm sưng - rồi sau
nhiều năm sẽ hình thành nên viêm mạn tính, là căn nguyên gây ung thư gan.
Một khi mắc bệnh thì rất hiếm cơ
hội sống cho bệnh nhân. Tại bệnh viện của Đại học Khon Kaen, các bác sĩ tiếp
nhận điều trị khoảng 2.000 bệnh nhân bị sán gan mỗi năm, khi họ đã có dấu hiệu
mắc một chứng ung thư gọi là Cholangiocarcinoma (ung thư đường mật). Khoảng 200
bệnh nhân trong số này đã được chữa trị bằng phẫu thuật, cắt bỏ khối u ở gan.
Phòng bệnh: Phải thay đổi nhận
thức
Việc điều trị bệnh trở nên rất
khó khăn nên phòng ngừa là biện pháp tốt nhất. TS. Banchob Sripa và các đồng
nghiệp đang điều hành một chương trình giáo dục sức khỏe dựa trên cộng đồng tại
các làng bản nằm dọc theo vùng đất ngập nước lớn, còn được biết đến dưới cái
tên Hồ Lawa ở phía Nam Khon Kaen, nơi tỷ lệ nhiễm sán gan cao nhất. Bằng cách
tuyển mộ những người được kính trọng trong cộng đồng để đảm trách công tác
thuyết phục dân cư thay đổi hành vi, không ăn món gỏi cá Koi Plaa ưa thích của
họ.
Dưới mọi hình thức, họ đã cung
cấp những hiểu biết đơn giản nhất về vòng đời của sán gan. Chẳng hạn như, ấu
trùng sán đã ẩn sâu vào trong thịt cá, việc ăn cá sống sẽ làm nhiễm sán ở gan.
Những quả trứng sán sau đó lại được bài tiết ra ngoài, rơi vào hệ thống nước,
ký sinh vào một số loài ốc, rồi nhiễm trở lại cá... một vòng tuần hoàn liên
tiếp.
Để phát hiện sớm bệnh, các nhà
nghiên cứu cũng sử dụng một máy siêu âm xách tay để sàng lọc những người có dấu
hiệu nhiễm sán gan quanh các làng bản.
Tuy nhiên, việc thay đổi hành vi
ẩm thực quả thực là một việc làm rất khó khăn. Món gỏi cá này là thức ăn truyền
thống, khá lâu đời và nó ngấm sâu vào thói quen của người dân nơi đây. Ông
Jongluck Laonongkwa, 61 tuổi - một cư dân ở vùng này được xác nhận là nhiễm sán
qua chương trình sàng lọc. Dù ông cũng đã nhận thức được sự nguy hiểm của sán
gan, nhưng ông cũng thừa nhận rằng chưa thể thay đổi hoàn toàn được hành vi ăn
món gỏi cá. Ông cho biết, do thói quen từ lâu đời và nhiều năm đã ăn Koi Plaa
mà không có ai mắc bệnh ngay, nên thường quên mất nguy hại từ việc ăn cá sống.
Nhóm nghiên cứu của TS. Banchob
cũng đã tiến hành vệ sinh môi trường, làm sạch nguồn cá. Và một phần của chiến
dịch tuyên truyền là tập trung vào việc nâng cao nhận thức của người dân về
thói quen đi vệ sinh, không đi vệ sinh ở sông suối nhằm làm giảm tối đa lượng
trứng sán vào nguồn nước.
Tại các làng, nơi đang diễn ra
chiến dịch, tỷ lệ nhiễm sán đã thực sự giảm rõ rệt, một số làng giảm dưới 10%.
Có lẽ sẽ còn rất lâu để giảm tỷ lệ ung thư gan, tuy vậy thái độ của người trẻ
có vẻ đã thay đổi. Đây chính là tín hiệu đáng mừng để giúp người dân nơi đây
giảm hẳn tỷ lệ ung thư gan trong thế hệ tương lai.
(Theo BBC
NEWS, 6/2015)
NGUYỄN
THANH HẢI